Ulcinjska solana – ptičiji aerodrom

Autor: Jovana Janjušević, izvršni direktor, Centar za zaštitu i proučavanje ptica Crne Gore (CZIP)

Pokušavajući objasniti značaj Ulcinjske solane, što domaćoj što međunarodnoj javnosti, pokušali smo njen značaj za ptice približiti običnom čovjeku. Tako smo brojanje ptica u naučno-istraživačke svrhe iskoristili kao zvaničnu putničku statistiku koju smo približili ljudima, kroz poređenje značaja solane za ptice. Računica do koje smo došli bila je iznenađenje za sve nas: Ulcinjska solana  je 9 puta značajnija za ptice nego što je recimo najtranzitniji aerodrom, Heathrow u Londonu, za ljude.

Današnja solana, važno stanište i poslednje odmorište za ptice pred preletanje Jadrana, svoj oblik je počela poprimati 1926. godine, kada su i započeti prvi radovi, da bi nakon 80 godina neprestane proizvodnje soli doživjela svoj kraj posljednjom berbom iz 2013. godine.

Prvi akt o zaštiti Solane donešen je 1984. godine, kada je odlukom Radničkog savjeta zabranjen lov, a 1989. je prepoznata kao međunarodno značajno područje za boravak ptica (Important Bird Area – IBA).

U cilju zaštite bogatstva flore i faune, očuvanja tradicije i imidža ovog područja, kao i proširenja aktivnosti kao što su posmatranje ptica i razvoj ekoturizma, Upravni odbor Solane je 2004. godine ovo područje proglasio prvim privatnim Parkom prirode u Crnoj Gori u kojem je zabranjen je lov, ribolov kao i kretanje lica na terenima solane. Ova odluka je donijeta zbog prevencije uticaja navedenih aktivnosti na proces proizvodnje soli. Od 2006. godine Solana je uvrštena na listu Emerald područja Bernske konvencije, a potencijalno je Natura 2000 stanište. Kao izuzetno područje za boravak ptica, Solana zadovoljava šest od devet alternativnih kriterijuma za upis na Ramsarsku listu močvara od međunarodnog značaja.

Na Solani gnijezdi oko 55 vrsta ptica dok je 70 vrsta od posebnog interesa za zaštitu na nivou Evropske unije i nalazi se na Aneksu I Ptičje direktive. Rezultati cenzusa ptica u zimskim mjesecima, koji se na Solani sprovodi od 1999. godine, ukazuju na prisustvo i do 20.000 ptica tokom pojedinih godina.

Vrsta po kojoj je Solana postala “prepoznatljiva” u posljednjih nekoliko godina je flamingo (Phoenicopterus roseus) ali i kudravi pelikan (Pelecanus crispus), jedinstvena i prepoznatljiva vrsta koja redovno posjećuje područje Solane, a u jesen se može uočiti u jatima i do 100 jedinki.

Nacionalni i lokalni značaj Ulcinjske Solane, ogleda se i u njenom socio-ekonomskom aspektu. Solana „Bajo Sekulić“ zapošljavala je i do 450 radnika i time bila bitan i stabilan izvor finansija za veliki broj domaćinstava na teritoriji Opštine Ulcinj. Pored toga, ulcinjska so predstavljala je prepoznatljiv brend Crne Gore i regiona kao proizvod nastao iz ljubavi sunca i mora.

Da bi se održalo bogatstvo biodiverziteta, Ulcinjska Solana zahtjeva isti režim upravljanja vodama kao u procesu proizvodnje soli. Kako je fabrika prestala sa radom, neodržavana infrastruktura propala, tako je i došlo do negativnih uticaja na ekosistem.

Ovakva situacija dovela je do drastičnog pada brojnosti ptičjih vrsta koje gnijezde na Solani, kao i na smanjenje broja jedinki koje koriste ovo područje kao hranilište i odmorište tokom proljećne i jesenje migracije i tokom zimovanja. S druge strane, povećana količina slatke vode, uticala je na povećanje brojnosti vrsta, koje su karakteristične za slatkovodna staništa ali i na smanjenje onih reprezentativnih za slana staništa. Primjera radi 2015. godine na Solani je tokom jeseni boravilo 2500 jedinki flamingosa dok je danas njihova brojnost na solanskim bazenima desetkovana, upravo zbog promjene kvaliteta staništa.

Prije nego što će prestati proizvodnja soli, većinski vlasnik fabrike Eurofond je počeo urgirati da se zemljišta Solane iz industrijske zone prenamjeni u građevinsku, pogodnu za izgradnju turističkih kompleksa. U tu svrhu izrađeni su idejni urbanistički projekti koji su uključivali marinu, golf terene i luksuzne hotele. Upravo tada je zvanično i počela borba za očuvanje ovog vrijednog lokaliteta, jer je do tog trenutka proizvodnja soli išla u korist bogatstva biodiverziteta.

Zahvaljujući civilnom sektoru i peticiji koju je 2012. godine potpisalo 3,000 građana, usvojeni su amandmani na Prostorni plan Crne Gore, kojim su osujećene namjere većinskog vlasnika da se na Solani gradi. Ipak 2015. godine, odlukom Ustavnog suda, udovoljava se zahtjevu Eurofonda i predloženi amandmani koji su Solanu prepoznali kao zaštićeno područje odbacuju kao neustavni.

Te godine zahvaljujući podršci Ambasade Savezne Republike Njemačke, Ulcinjska solana predstavlja prioritet na agendi donosioca odluka te se njena sudbina više ne može ignorisati. Inicijativi za zaštitu pridružuju se i druga diplomatska predstavništva u Crnoj Gori kao i brojne nacionalne i međunarodne organizacije.

Uključivanje međunarodne zajednice u rješavanje problematike Ulcinjske solane, povećalo je stepen transparentnosti vođenja postupka zaštite, stvarajući kontinuiran pritisak na Vladu Crne Gore, da se ovo vrijedno područje zaštiti. Ulcinjska solana je jedini lokalitet čija se hitna zaštita zahtijeva u godišnjim izvještajima Evropske komisije o napretku Crne Gore za 2015, 2016, 2017. i 2018. godinu, što se takođe potvrđuje i kroz Rezolucije Evropskog parlamenta, a odnedavno je postala i završno mjerilo za zatvaranje Poglavlja 27 u pregovaračkom procesu Crne Gore sa Evropskom unijom.

U cilju ubrzanja samog procesa CZIP i EuroNatur su iste godine izradili prijedlog nacrta Studije zaštite, koja je revizijom usvojena od strane Agencije za zaštitu životne sredine. Kako bi se studija dopunila neodstajućom ekonomskom analizom, Delegacija Evropske unije je odobrila 300.000 eura za procjene isplativosti proizvodnje soli. Sama analiza dala je nekoliko alternativnih rješenja, od kojih je kao favorizovanu Vlada usvojila onu sa proizvodnjom cvijeta soli kao model opstanka zaštićenog područja.

Javna rasprava o nalazima studije za Opštinu Ulcinj je upravo završena, a konačna formalizacija zaštite očekuje se na vanrednoj skupštini lokalnog parlamenta već krajem februara. Međutim prava borba za taj ekosistem tek predstoji: od formiranja budućeg upravljača, preko obnove infrastrukture, rješavanja pitanja vlasništva, prava radnika i ponovne proizvodnje soli za šta je neophodno izdvojiti i do nekoliko miliona eura.