Čuvaj se vazduha: zagađenje premašilo zakonske limite u deset gradova i opština

Prve dane aprila je, pored snega, obeležilo i to što se broj gradova i opština u Srbiji u kojima je prekoračen zakonski limit za zagađenje vazduha za celu kalendarsku godinu popeo na deset. Prema podacima koje prenosi aplikacija xEco vazduh, 14 mernih stanica je registrovalo da je više od 35 puta od početka godine srednja dnevna koncentracija PM10 čestica bila veća od 50 mikrograma po kubnom metru. Merne stanice Beograd Zemun Tošin bunar i Smederevo Radinac beleže tačno 35 dana sa koncentracijom PM10 čestica većom od dozvoljene.

Suspendovane ili lebdeće čestice spadaju u jedne od najopasnijih zagađivača vazduha. Zbog svojih malih dimenzija dugo se zadržavaju u nižim delovima troposfere. Raspršene su u vazduhu, a vetrom se raznose na velike udaljenosti od mesta izvora.

Prema izvoru iz kojeg nastaju dele se na primarne i sekundarne. Gradilišta, neasfaltirani putevi, dimnjaci, požarivi paljenje guma neki su od primarnih izvora ovih čestica.

Sekundarne lebdeće čestice su one koje su se u atmosferi formirane kao rezultat složenih hemijskih reakcija. To su zagađivači emitovani iz termoelektrana, industrije i saobraćaja.

Njihov uticaj na zdravlje je višestruko negativan. Veliki broj istraživanja je pokazao da izloženost ovim česticama uzrokuje prevremenu smrt od kardiovaskularnih ili pulmonarnih bolesti. Pored toga, izazivaju i pogoršavaju hronična oboljenja poput astme, infrakta, bronhitisa.

Dimenzije ovih čestica su različite. Fokusiraćemo se pre svega na suspendovane čestice PM10 i PM2.5, odnosno one čiji je prečnik do 10 i do 2,5 mikrometra.

Šta kažu podaci

Podaci pokazuju da je, iako ogromno, zagađenje manje u odnosu na prošlu godinu u ovo vreme. Tradicionalno, pri samom vrhu liste su Valjevo, Beograd, Novi Pazar i Užice. Izuzetak su samo Pančevo i Niš, koje veći broj dana sa nedozvoljenim prisustvom PM10 čestica beleže ove godine. U tabeli su prikazani podaci za merne stanice u gradovima i opštinama koji u ovom trenutku imaju 35 i više dana sa prisustvom PM10 čestica većim od 50 mikrometara po kubiku vazduha. 

Zelenom pozadinom su označene stanice sa smanjenjem broja dana, narandžastom sa povećanjem, a plavom nove stanice kojih nije bilo u sistemu 2022. godine.

Podaci su veoma slični u relativnom smislu i za prisustvo suspendovanih čestica PM2.5. Po jedna stanica u Beogradu, Nišu i Pančevu beleži veće koncentracije ovih čestica u odnosu na isti period prošle godine.

Odsustvo mera i vremenske prilike kao indikatori zagađenja vazduha

Dejan Lekić, osnivač platforme Ekstremna ekologija ili xEco, dostavio nam je navedene podatke i dao nekoliko objašnjenja.

Lekić naglašava da posebne mere za smanjenje zagađenja sem u dva grada nisu preduzete ni na nacionalnom ni na lokalnom nivou. Kragujevac je zamenio toplanu na ugalj toplanom na gas, dok je Novi Pazar dobio novu toplanu na biomasu.

„Nije bilo promena u industrijskoj proizvodnji, ali postoji mogućnost da se u EPS-u dogodila neka promena u kontekstu kvaliteta uglja koji je korišćen u TENT-u, što ne možemo nikako saznati, a zvuči dosta verovatno“, rekao je Lekić.

Lekić objašnjava da više temperature tokom prva tri meseca ove godine i izostanak ledenih dana, kao i povoljniji generalni uslovi poput nižeg pritiska i više vetra, imaju ulogu u smanjenju zagađenja vazduha u odnosu na isti period prošle godine.

„Ovo pak dovodi do zaključka da je manje grejanja u privatnim ložištima i malim kotlarnicama zaista pozitivno uticalo na ukupnu sliku“, zaključuje Lekić.

Nove stanice i nova prekoračenja

U odnosu na prošlu godinu, pojavilo se nekoliko novih mernih stanica u prigradskim beogradskim opštinama. Lekić posebno skreće pažnju na činjenicu da gde god se započne merenje PM čestica, uoči se prekoračenje.

„A zamislite, PM ne merimo u realnom vremenu u Leskovcu, Vranju, Kraljevu, Kruševcu, Ćupriji, Paraćinu, Jagodini, Zrenjaninu, Sremskoj Mitrovici, Šapcu, Somboru, Loznici, Zaječaru, Negotinu, i drugim gradovima. Postavlja se pitanje šta bi pokazala merenja u realnom vremenu u ovim gradovima, u kojima živi više od milion građana Republike Srbije, što samim tim znači i ogroman pritisak na zdravlje stanovništva“, rekao je Lekić.

Aplikacija pored prisustva suspendovanih čestica PM10 i PM2.5 prenosi  i prisustvo sumpor-dioksida (SO2), azot-dioksida (NO2) i ozona (O3) u vazduhu.

Merna stanica u Bulevaru Despota Stefana u Beogradu ima tri dana prekoračenu vrednost azot-dioksida. Srednja dnevna granična vrednost NO2 od 85 mikrograma po kubiku, prema Zakonu o vazduhu, ne sme biti prekoračena nijednom u toku godine.

Da podsetimo, Valjevo je prvi grad koji je ove godine zabeležio 35 dana lošeg vazduha. Zabrinjava činjenica da i dalje drži prvo mesto, sa čak 64 dana.