Novi Pazar, Bor, Valjevo po podacima za 2021. imaju najzagađeniji vazduh u Srbiji

Na zvanični izveštaj ćemo verovatno čekati do septembra, a NEA je već 1. januara objavila najvažnije informacije o zagađenosti vazduha za prošlu godinu. Velik deo stanovništva Srbije još nije u dometu automatskih mernih stanica, a Pazarci i Valjevci udišu najviše opasnih čestica PM2.5 među gradovima koji ih imaju. U Boru je zabeležena ekstremna izloženost sumpor-dioksidu.

Državna administracija na svim nivoima nastavlja da negira problem zagađenosti vazduha u Srbiji, a Beograd je najzagađeniji milionski grad u Evropi, otkriva Nacionalna ekološka organizacija, NEA, u stručnoj analizi podataka sa državnih mernih stanica za 2021. godinu. Preko tri miliona građana zvanično diše prekomerno zagađen vazduh, ali monitoring zagađenja česticama PM2.5 i PM10 pokriva samo polovinu stanovnika Srbije.

Tako je vazduh ocenjen kao čist uglavnom u gradovima u kojima ne postoji kontinuiran monitoring čestičnog zagađenja. Za većinu sredina u kojima je vazduh prekomerno zagađen razlog su visoke koncentracije PM10 ili PM2.5 čestica, sa izuzetkom Bora, koji je u najvišoj kategoriji zagađenja usled prekomerne koncentracije sumpor-dioksida.

Zvanični godišnji izveštaj Agencije za životne sredine (SEPA) obično izađe tek u septembru naredne godine.

Zagađenost PM česticama utiče na skoro celo stanovništvo gde god se meri

NEA navodi da je po postojećim podacima 93% stanovnika (2,4 miliona) gradova obuhvaćenih merenjima izloženo prekomernim koncentracijama u smislu prekoračenih srednjih godišnjih graničnih vrednosti prisustva PM zagađenja odnosno u trajanju prekoračenja srednjih dnevnih graničnih vrednosti.

Čak devet lokacija u Srbiji bi se na zajedničkoj listi s teritorijom Evropske unije našlo lošije plasirano u odnosu na najzagađeniji grad u EU po novoj klasifikaciji, gde su sve srednje godišnje koncentracije PM2.5 iznad 25 mikrograma po kubnom metru svrstane u kategoriju veoma loš.

Nova gradacija uopšte ne prepoznaje srednje godišnje koncentracije iznad 35 mikrograma, koje su u Srbiji registrovane u Novom Pazaru, na stanici Smederevo – Radinac (kod Železare), u Valјevu i Kosjeriću. Ipak, smederevska stanica je tek nedavno uključena, pa su podaci za samo 26 dana.

EU više i ne prepoznaje zagađenost česticama tipa PM2.5 kakva je u Novom Pazaru, Smederevu, Valjevu i Kosjeriću

Popovac, gde se nalazi cementara Moravacem, najgori je po prisustvu PM10 u vazduhu nakon Novog Pazara i Valjeva. Što se tiče azot-dioksida (NO2), neslavnu titulu je ponela lokacija Beograd Mostar, za kojom slede Užice i Smederevo Carina.

Beograd je već šest godina zaredom okarakterisan kao prekomerno zagađen i zvanično je najzagađeniji milionski grad u Evropi, stoji u izveštaju. Samo 12 od 29 gradova sa više od 50.000 stanovnika ima državne stanice za automatski monitoring koje mere koncentracije PM čestica, dodali su autori, uz napomenu da od najvećih nedostaju Kragujevac, Zrenjanin, Leskovac i Kruševac.

To znači da 1,35 miliona stanovnika gradova ili 19% ne može da sazna kakav vazduh diše bez podataka iz takozvanog građanskog monitoringa odnosno ličnih mernih stanica.

Borani pate i zbog arsenika, teških metala

Zbog kašnjenja rezultata laboratorijskih analiza suspendovanih čestica i koncentracija i sadržaja teških metala u njima, u analizu nisu mogli da uđu ti zvanični podaci, ističe NEA.

Praktično, gde god se u realnom vremenu mere PM10 čestice, dolazi do prekoračenja jednog od dva kriterijuma, maksimalne dozvoljene dnevne srednje vrednosti u trajanju dužem nego što je propisano zakonom ili srednje godišnje vrednosti.

Borani i Boranke udišu – blago rečeno – zastrašujuće količine SO2 i arsena

Što se tiče Bora, jedino je u tom gradu, rudarskom centru, prepoznat rizik od visokih koncentracija sumpor-dioksida. Sve tri stanice su u svim kategorijama u vrhu u više kategorija za to opasno jedinjenje. Već godinama je ekstremno povećano i prisustvo arsena u najsitnijoj prašini u vazduhu, i do 90 puta više od dozvoljenog, kao i teških metala – olova, kadmijuma, nikla, bakra.

Stručnjaci iz organizacije NEA urgiraju donosioce odluka da otkriju koliko su u proteklih pet godina smanjene emisije zagađujućih materija u vazduh iz termoenergetskog sektora i industrije i malih i lokalnih ložišta. Koliko je finansijskih sredstava prikupljenih po principu zagađivač plaća investirano u zaštitu i unapređenje životne sredine na nacionalnom, regionalnom i lokalnom nivou i  koji je stepen implementacije lokalnih akcionih planova za smanjenje zagađenja vazduha, upitali su.