Smernice za ESAV unaprediće učešće ekosistemskih usluga u donošenju odluka na Zapadnom Balkanu

Autorka: Sara Pavkov, Pokrajinski zavod za zaštitu prirode 

Pokrajinski zavod za zaštitu prirode je sa stručnjacima iz regiona upravo završio Smernice za ESAV. Smernice su osmišljene u cilju prikazivanja dobre prakse za uspostavljanje zaštićenih područja i upravljanje njima uz puno uvažavanje ekosistemskih usluga.

Iako se termin ekosistemske usluge koristi već skoro celu deceniju na Zapadnom Balkanu na polju zaštite prirode i upravljanja biodiverzitetom, i dalje se često pogrešno tumači i ne uzima dovoljno u obzir u postupku donošenja odluka koje se tiču proglašavanja zaštite područjâ i pripreme plana upravljanja njima.

Zašto su procena i evaluacija ekosistemskih usluga (ESAV) važni za prirodne vrednosti i zaštitu biodiverziteta na Zapadnom Balkanu?

One uključuju međusektorske biofizičke, ekonomske, socijalne i institucionalne aspekte. ESAV stremi da dođe do podataka, dokaza i argumenata za uzimanje biodiverziteta i vrednosti ekosistemskih usluga u obzir u procesu utvrđivanja ‘najbolje’ namene zemljišta, resursa i sredstava.

Zaštićena područja su glavni pokretač

Dalje, to je važno pri odabiru ‘najprofitabilnijih’ i ‘najpovoljnijih’ opcija za razvoj i ulaganja ili za planiranje efektnije, pravičnije i održivije zaštite biodiverziteta.

Pokrajinski institut za zaštitu prirode, koji je nadležan za Vojvodinu, sastavio je s ekspertima i ekspertkinjama iz regiona ovaj regionalni dokument – Smernice za ESAV. On uključuje znanje, iskustvo i primere dobre prakse u uspostavljanju zaštićenih područja (PAE) i upravljanju zaštićenim područjima (PAM) na Zapadnom Balkanu, s naglaskom na ekosistemske usluge.

ESAV je malo kada uziman u obzir u postupku PAE i PAM u regionu

Već uspostavljena zaštićena područja, kao i mesta koja su u postupku uvođenja zaštite, uključujući područja planirana i predložena za uvođenje u mrežu Natura 2000, glavni su pokretači tih ekosistemskih usluga. Ipak, rezultati istraživanja naših stručnjaka pokazali su da je ESAV retko bio uziman u obzir u postupku PAE ili PAM u regionu u zemljama Zapadnog Balkana, mada jeste bilo nekoliko slučajeva gde su ekosistemske usluge na neki način pomenute, opisane ili podrazumevane.

Ekosistemske usluge povezuju biodiverzitet sa ljudskim blagostanjem

S druge strane, stalne pretnje i svakodnevni pritisak prekomernog korišćenja, poput eksploatacije resursa, dobijaju nove oblike u regionu. To je izazvano brzim socioekonomskim promenama proteklih decenija. Sada je trenutak kada koncepcija ekosistemskih usluga, kao veza između biodiverziteta i ljudskog blagostanja, treba da se uključi u postupak donošenja odluka.

Smernice za ESAV imaju za cilj da budu korisna alatka za institucije koje rade na proglašenju zaštićenih područja i povezanim studijama te na planovima za upravljanje zaštićenim područjima na Zapadnom Balkanu. Dokument će poslužiti kao vodič za integraciju ekosistemskih usluga u proces planiranja, u šta ulazi prikaz niza koraka za sprovođenje procene i valuacije ekosistemskih usluga u kontekstu planiranja za zaštićena područja.

Priprema Smernica za ESAV je bila deo projekta regionalnih smernica za procenu i valuaciju ekosistemskih usluga (ESAV) u procesu uspostavljanja zaštićenih područja i upravljanja njima (PAE i PAM) na Zapadnom Balkanu. Projekat je pokrenuo Otvoreni regionalni fond za Jugoistočnu Evropu – Sprovođenje sporazuma o biodiverzitetu (ORF-BDU). Finansira ga nemačko Savezno ministarstvo za saradnju i razvoj (BMZ), a sprovodi ga Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit GmbH (GIZ).