O GIZ-ovom Otvorenom regionalnom fondu za Jugoistočnu Evropu – Energetska efikasnost (ORF-EE)

• Naslov projekta: Otvoreni regionalni fond za Jugoistočnu Evropu – Energetska efikasnost (ORF-EE)
• Pokretač: Savezno ministarstvo za saradnju i razvoj (BMZ) Republike Njemačke
• Implementator: Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ)
• Zemlje partneri: Albanija, Bosna i Hercegovina, Crna Gora, Kosovo, Sjeverna Makedonija, Srbija
• Vodeća izvedbena agencija: Regionalno vijeće za saradnju (RCC)
• Trajanje tekuće faze projekta: 2017-2020

NAŠ PRISTUP I MISIJA

Njemačka vlada od 2008. godine pruža podršku zemljama Jugoistočne Evrope (JIE) u procesu približavanja EU u energetskom sektoru, putem GIZ-ovog Otvorenog regionalnog fonda za Jugoistočnu Evropu – Energetska efikasnost (ORF-EE). Održiva urbana mobilnost je dodata ORF-EE-ima.

ORF-EE aktivno doprinosi sektorskim reformama u Albaniji, Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori, Kosovu, Sjevernoj Makedoniji i Srbiji.

Projekat je usmjeren na korištenje potencijala koji leže u sličnostima između zemalja Jugoistočne Evrope u smislu kulture, strukture ali i razvojnih izazova sa kojima se susreću. Taj zajednički temelj nudi ogroman potencijal za izgradnju i razmjenu relevantnih znanja kroz regionalne mreže.

ORF-EE teži da ublaži posljedice klimatskih promjena kroz podsticanje energetske efikasnosti i održivog urbanog transporta. Cilj je podsticanje regionalne saradnje između aktera koji mogu da djeluju kao pokretači reforme energetike i transporta u aspektu zaštite klime.
Unutar i između regionalnih mreža koje podržava ORF-EE se odvija razmjena iskustava o sprovođenju mjera energetske efikasnosti i održive urbane mobilnosti. U ovom kontekstu, mreže i akteri postaju sve sposobniji i stiču moć da se bave temama od zajedničkog interesa i da sprovode aktivnosti u okviru svoje zemlje, čime postaju sve djelotvorniji pokretači sektorskih reformi.

Kroz taj proces dolazi do povezivanja političkih aktera i civilnog društva na tri nivoa: državna ministarstva, parlamentarci u saradnji sa NVO-ima i opštine. Akterima se kroz mreže unutar Jugoistočne Evrope pruža podrška u ostvarivanju nacionalnih ciljeva vezanih za zaštitu klime i implementaciju potrebnih propisa EU.

Od 2017. godine ORF-EE proširuje svoje razvojne aktivnosti u JIE. U okvirima svog djelovanja prelazi na sveobuhvatniji pristup zaštiti klime, u skladu sa Energetskom strategijom EU 2030 i UN-ovim Ciljevima održivog razvoja, posebno ciljem 7 (Pristupačna i čista energija), ciljem 11 (Održivi gradovi i zajednice) i ciljem 13 (Očuvanje klime).

NAŠE PARTNERSKE MREŽE

ORF-EE sarađuje sa četiri osnovne partnerske mreže na tri nivoa vlasti:

• državna ministarstva i agencije nadležne za energetiku, klimu i okoliš;
• NVO sektor u saradnji sa parlamentima zemalja JIE;
  Mreža škola političkih studija u JIE.
• Lokalni nivo: Mreža energetski efikasnih glavnih gradova Jugoistočne Evrope, Mreža udruženja lokalne samouprave u Jugoistočnoj Evropi.

ORF-EE također blisko sarađuje sa Energetskom zajednicom (EnC). Energetska zajednica okuplja predstavnike državnih ministarstava nadležnih za energiju i klimu u zemljama potpisnicama Ugovora o Energetskoj zajednici. Uz podršku ORF-EE-a, predstavnici se redovno sastaju u okviru parlamentarnog plenuma, koordinacione grupe za energetsku efikasnost, odbora za energiju i klimu i akcione grupe za okoliš, koji zajednički rade na bržem provođenju reformi u sektoru energije i klime. Prepoznajući pozitivna iskustva koja ORF-EE ima u radu sa NVO sektorom u zemljama JIE, Vijeće ministara Energetske zajednice je odlučilo da intenzivira svoju saradnju sa NVO-ima. Time se podstiče transparentnije i participativnije donošenje odluka u zemljama regije.

ORF-EE koordinira svoje aktivnosti sa drugim GIZ-ovim projektima kao i sa bilateralnim i multilateralnim donatorima i finansijskim institucijama, kako bi se izbjeglo preklapanje i duplikacija sektorskih aktivnosti i postigli sinergijski efekti.

NAŠ UTICAJ

Gradeći na postignućima iz prethodne decenije, ORF-EE je trenutno usmjeren na četiri komponente koje se odnose na različite nivoe vlasti:

2. ORF-EE sarađuje sa Mrežom škola političkih studija iz JIE u cilju podsticanja političke posvećenosti reformskim procesima u energetskom sektoru partnerskih zemalja. Počevši od Inicijative za javni dijalog o održivom korištenju energije u JIE, napori su bili usmjereni na procese participativnog donošenja odluka kroz uključivanje različitih aktera poput skupštinskih zastupnika i predstavnika civilnog društva, poslovnog/privatnog sektora i vlasti. Kao rezultat toga, u zemljama JIE su po prvi put održane javne rasprave parlamentarnih odbora za energetsku efikasnost. Time je ubrzan razvoj i provedba zakona i strategija u sektoru energetske efikasnosti. ORF-EE je kroz ovu inicijativu uspostavio saradnju između skupštinskih zastupnika iz JIE i Energetske zajednice. To je dalje vodilo do formiranja službenog tijela EnC-a 2015. godine – Parlamentarnog plenuma koji čine skupštinski zastupnici iz zemalja članica. Cilj tekuće faze projekta je dalje jačanje kapaciteta zastupnika i zaposlenih u parlamentima zemalja JIE za djelotvorno oblikovanje procesa donošenja politika. Rad u oblasti energetske efikasnosti i klime sada obuhvata i oblast održive urbane mobilnosti.
3. ORF-EE je državnim ministarstvima zemalja JIE pružao savjetodavnu podršku tokom izrade i praćenja realizacije Nacionalnih akcionih planova za energetsku efikasnost, kao obaveze koja postoji širom EU. Proces je podržan uvođenjem sistema za monitoring koji omogućava efektivnu izradu nacionalnih politika energetske efikasnosti i pratećih programa. Sistem je podržan softverskom aplikacijom: Platformom za monitoring i verifikaciju (MVP) koja se koristi za izračunavanje ušteda energije i CO2 ostvarenih kroz mjere energetske efikasnosti. Platforma omogućava preciznije ocjenjivanje djelotvornosti politika, kao i njihovih direktnih efekata na uštede energije. Sistem je partnerskim zemljama JIE dat na korištenje. U Bosni i Hercegovini, Kosovu, Sjevernoj Makedoniji i Crnoj Gori, MVP je ugrađen u državno zakonodavstvo, dok Albanija i Srbija trenutno rade na tome. Ovaj alat je podržala i Energetska zajednica, odnosno Sekretarijat Energetske zajednice je preporučio MVP kao službeni alat za izvještavanje u ovom sektoru i stavio ga na raspolaganje zemljama članicama Energetske zajednice. Najnovije funkcionalnosti MVP alata zadovoljavaju i zahtjeve Direktive o EE. MVP se odskora uvodi i na opštinskom nivou u partnerskim zemljama JIE. Ovakav pristup će upotpuniti njegovu primjenu na nivou država, što će olakšati komunikaciju između različitih nivoa uprave i omogućiti djelotvornije donošenje politika u ovom sektoru.

3. Od 2017. godine ORF-EE podržava ugovorne strane Energetske zajednice u objedinjavanju njihovih napora u oblasti klime i energetike. ORF-EE pomaže Bosni i Hercegovini, Kosovu i Sjevernoj Makedoniji u izradi Nacionalnih planova za energiju i klimu (NECP-a). Težnja je da se stvori okvir za izradu NECP-a, ojača saradnja između institucija nadležnih za energetske i klimatske politike na državnom nivou i osigura snažnije djelovanje Odbora za energiju i klimu na regionalnom nivou.

4. Širenjem reformskih i razvojnih aktivnosti u oblasti zaštite klime, ORF-EE je sada usmjeren i na rješenja za održivu urbanu mobilnost u JIE. Po tom pitanju sarađuje sa glavnim gradovima i mjestima u JIE, kao i sa udruženjima lokalne samouprave. Efekti, između ostalog, uključuju pomoć u izradi mapa puta, realizaciji „pametnih modela“ gradskog prijevoza (npr. bicikli i zajedničko korištenje automobila), P2P prijenos znanja, kao i mentorski rad u ovoj oblasti uz savjetodavne i edukativne usluge. Projekat također pomaže partnerskim gradovima i mjestima da uzmu učešće u Evropskoj sedmici mobilnosti, čime se demonstrira njihova posvećenost čistom i održivom urbanom transportu. U zadnje vrijeme su ovi napori nešto intenzivnije posvećeni izradi Planova održive urbane mobilnosti (SUMP) i, u saradnji sa udruženjima lokalnih samouprava, radu na realizaciji projekata u glavnim gradovima i opštinama u JIE.

Aktuelne komponente se oslanjaju na ranije napore ORF-EE-a koji su postavili temelje za regionalnu saradnju u oblasti zaštite klime u sektorima energetske efikasnosti i urbane mobilnosti u regiji JIE:

• ORF-EE je podržao formiranje Mreže energetski efikasnih glavnih gradova u JIE. Mrežu čine gradovi: Zagreb, Sarajevo, Podgorica, Skoplje i Tirana. Njemački grad Freiburg im Breisgau je bio grad model u okviru ove mreže.
• ORF-EE je pomogao partnerskim gradovima da se pridruže evropskoj inicijativi Sporazum načelnika. Podržano je formiranje struktura za upravljanje energijom i informativnih centara za energetsku efikasnost, kao i izrada Akcionih planova za održivu energiju.
• Primjenom prekogranične kolegijalne saradnje ORF-EE je radio na izgradnji kapaciteta udruženja lokalne samouprave da svojim članovima (opštinama) ponude efikasne usluge iz oblasti energetske efikasnosti. Udruženja lokalnih samouprava u partnerskim zemljama su međusobno razmjenjivala iskustva i najbolje prakse. Opštine su osposobljene za djelotvornije pružanje energetskih usluga lokalnom stanovništvu.
• Realizacijom različitih aktivnosti i događaja, uključujući međunarodnu Energy.Development.Democracy konferenciju i Dane energije, stvorena je platforma za razmjenu znanja i iskustava. Pored toga, stvorene su pretpostavke za saradnju između zemalja JIE i relevantnih regionalnih i međunarodnih aktera u sektoru energije.
• U saradnji sa Sekretarijatom Energetske zajednice i Višegradskim fondom, ORF-EE je sufinansirao i učestvovao u organizaciji EnC-ove ljetne škole od 2016. do 2019. godine. Iako je nastao prije samo par godina, ovaj program je već prerastao u jedan od najtraženijih ljetnih edukativnih programa u regiji JIE.
• Drugi primjer uspjeha je Regionalna ljetna škola održivog razvoja i niskoemisionog planiranja, koja je 2019. godine organizovana petnaesti put za redom. Provodi je Regionalni centar za obrazovanje i informisanje (REIC) u saradnji sa ORF-EE i GIZ-ovim bilateralnim projektima Poticanje obnovljivih izvora energije u Bosni i Hercegovini i Poticanje energetske efikasnosti u BiH. Koncept ove ljetne škole je poslužio kao uspješan uzor za drugu regionalnu ljetnu školu, koja se već nekoliko godina organizuje na Kosovu.
• ORF-EE je podržao i formiranje Parlamentarnog foruma za energetsku efikasnost i klimu u Jugoistočnoj Evropi, regionalne platforme koja uspješno postavlja teme vezane za zaštitu klime, energetsku efikasnost i održivu urbanu mobilnost na dnevni red sektora u regiji.
• Parlamentarci iz JIE su sarađivali i razmjenjivali informacije sa parlamentarcima iz Njemačke i EU – u sklopu redovne saradnje parlamentaraca iz JIE sa EUFORES-om, mrežom evropskih parlamentaraca za obnovljive izvore energije i energetsku efikasnost uspostavljenom uz pomoć GIZ ORF-EE projekta.
• MVP je unaprijeđen kroz ORF-EE-ov multEE projekat, koji je implementiran u sklopu EU Horizon 2020 programa u saradnji sa konzorcijumom sačinjenim od partnera-specijalista iz država članica EU i drugih zemalja. Kroz projekat se radilo na povećanju dosljednosti i kvaliteta planiranja u oblasti energetske efikasnosti i njegovom prilagođavanju specifičnim potrebama svake zemlje. MVP se u praksi pokazao kao pametno i inovativno rješenje. Stoga predstavlja jedinstven primjer alata razvijenog u regiji JIE koji se primjenjuje u nekoliko država članica EU.