Niskokarbonski razvoj u Bosni i Hercegovini – prilika za razvoj privrede

Autor: Nejra Spahić, dipl.ing.maš., stručni saradnik na projektima u oblasti energije, Regionalni centar za obrazovanje i informisanje iz održivog razvoja za jugoistočnu Evropu (REIC)

Nakon nastanka promjena u energetici poput uvođenja liberalizacije tržišta devedesetih godina prošlog vijeka, i postavljanja ambicioznih ciljeva Evropske komisije za smanjenje emisije stakleničkih gasova (GHG) u Evropskoj Uniji početkom tekuće decenije, dekarbonizacija energetike izdvojila se kao imperativ zbog sve intenzivnijih klimatskih promjena.

U sektoru proizvodnje električne energije to znači smanjenje karbonske intenzivnosti tj. emisije CO₂ po jedinici proizvedene električne energije, što zahtjeva promjenu ekonomskog sistema iz korijena. Jedini praktičan način smanjenja antropogenih emisija ugljen dioksida iz termoenergetskih postrojenja jeste zamjena fosilnih goriva obnovljivim izvorima energije (OIE).

Niskokarbonski razvoj – prilika za generisanje novih radnih mjesta u BiH

Prema Trećem nacionalnom izvještaju o klimatskim promjenama Bosne i Hercegovine (BiH), najznačajniji izvor stakleničkih gasova je energetski sektor koji u periodu obuhvaćenom izveštajem (od 2002. do 2013.) pridonosi oko 53% cjelokupnim emisijama.

Emisija stakleničkih gasova po stanovniku u 2013. godini bila je relativno niska (oko 6,9 tona eq CO₂), a istovrijemeno emisija po jedinici bruto nacionalnog dohotka visoka, što upućuje na zaključak da se energija (koja dominatno dolazi iz termoelektrana na ugalj) neefikasno koristi u stvaranju dodatne vrijednosti. Dakle, paralelno sa smanjenjem udjela energije iz fosilnih goriva, neophodno je raditi na energijskoj efikasnosti, posebno u industriji.

Politika EU u oblasti energetike imat će u narednim godinama sve više uticaja na energetiku BiH, a posebno na sektor električne energije, što istovremeno predstavlja opasnost i priliku ne samo za elektroprivredne kompanije, već za cjelokupnu privredu. Dekarbonizacija sa sobom donosi i decentralizaciju energetskog sistema, odnosno pojavu većeg broja proizvodnih postrojenja relativno malih snaga. U takva postrojenja lakše mogu da ulažu BH građani jer su manje finansijski intezivna. Dodatno, BH kompanije mogu imati značajno učešće u proizvodnji opreme, izgradnji, radu i održavanju, za razliku od velikih postrojenja gdje se objektivno ne može očekivati značajnije učešće domaćih kompanija.

U kontekstu niskokarbonskog razvoja, posebno treba istaknuti biomasu koja uz održive lance snabdjevanja može da kreira održiva lokalna radna mjesta. BiH već bilježi značajne rezultate u oblasti proizvodnje i korištenja peleta. Pet domaćih kompanija proizvodi sofisticirane kotlove na pelet. Prema statističkom izvještaju Evropske asocijacije za biomasu (AEBIOM) u 2015. godini ukupna proizvodnja peleta u EU 28 iznosila je 14,1 milion tona. Prema pomenutom izvještaju, BiH spada u red država koje proizvode oko 300.000 tona godišnje peleta, slično kao i Hrvatska i Srbija, dok Crna Gora  proizvodi oko 100.000 tona peletagodišnje. To znači da BiH sa zajedno sa susjednim državama proizvodi oko milion tona godišnje – oko 5% potrošnje peleta u EU 28 (EU 28 troši oko 20,3 miliona tona peleta godišnje), pa uz uređenje tržišta kotlova i peleta, ovaj sektor ima potencijal za daljnji rast.

Ipak, najintenzivnija dekarbonizacija posljednjih godina dešava se u sektoru daljinskih grijanja, sa prisutnim trendom prelaska sa fosilnih goriva na lokalnu biomasu (drvnu sječku), gde se javljaju i novi modeli poslovanja -privatne toplane, javno-privatno partnerstvo.

Od ostalih OIE, potencijali solarne energije za pripremu tople potrošne vode značajni su za dekarbonizaciju, dok je za održivo iskorištavanje hidropotencijala i vjetropotencijala neophodno promjeniti pristup i dati aktivniju ulogu lokalnim zajednicama u budućim projektima.

Zaokret ka niskokarbonskom društvu u Bosni i Hercegovini

Kako bi se postigao niskokarbonski razvoj potrebno je u potpunosti promijeniti koncept energetskog sistema, što zahtijeva korjenit energetski zaokret (njem. ENERGIEWENDE), koji podrazumijeva 4 elementa tranzicije.

Značajnu ulogu u zaokretu imaju lokalne zajednice, zbog čega nevladina organizacija Regionalni centar za obrazovanje i informisanje iz održivog razvoja za jugoistočnu Evropu (REIC) implementira projekat Niskoemisioni razvoj na lokalnom nivou (Low EMision DEvelopment at Local level – LEMDEL) u okviru kojeg su direktni korisnici projekta predstavnici:

1. Lokalnih zajednica sa područja BiH,
2. Malih i srednjih preduzeća,
3. Nevladinih organizacija,
4. Razvojnih agencija i
5. Resornih ministarstava.

Projekat se sprovodi uz finansijsku podršku Fondacije Heinrich Böll, na području BiH, a primarni ciljevi su podizanje svijesti i širenje znanja o glavnim aspektima i važnosti niskokarbonskog razvoja. U okviru projekta LEMDEL održani su seminari u Banja Luci, Bijeljini i Mostaru pod nazivom „Niskoemisioni razvoj na lokalnom niovu“.

U završnici projekta održaće se radionica za predstavnike lokalnih zajednica sa područja čitave BiH, čiji će glavni rezultat biti Mapa puta niskoemisionog razvoja na lokalnom nivou u BiH, koja će predstavljati viđenje predstavnika lokalnih zajednica, o tome koje mjere treba poduzimati s ciljem ostvarenja niskoemisiong razvoja lokalnih zajednica u BiH. Mapa puta će se uputiti resornim ministarstvima i drugim donosiocima odluka u oblasti energetike, kako bi bila uzeta u obzir prilikom izrade novih strateških dokumenata u ovoj oblasti.