Treći energetski paket i energetika Republike Srpske

Autor: Boris Lubarda, rukovodilac Odsjeka za opštu elektroenergetiku i energetsku efikasnost, Ministarstvo energetike i rudarstva Republike Srpske

Usvajanjem Nacrta Zakona o električnoj energiji u septembru ove godine, započet je proces kojim se stvaraju pravne pretpostavke za organizaciju elektroenergetskog sektora Republike Srpske prema pravilima koje zahtjeva takozvani Treći energetski paket direktiva Evropske zajednice.

Koje su to najvažnije obaveze Elektroprivrede Republike Srpske

Kao i za druge zemlje članice Energetske zajednice jugoistočne Evrope, rok za ispunjavanje obaveza prilagođavanja zakonodavstva, a samim tim i djelatnosti u sektoru elektroenergetike, odredbama Trećeg energetskog paketa, je bio 1. januar 2015. godine. Važno je napomenuti da je Republika Srpska dugo vremena bila ispred drugih u reformskim zahvatima u sektoru elektroenergetike, te su tako prije više od 12 godina djelatnosti proizvodnje, elektrodistribucije (uključujući snabdijevanje) i trgovine razdvojene u posebna preduzeća-privredna društva, zatim 20% kapitala preduzeća proizvodnje i elektrodistribucije/snabdijevanja je privatizovano i slično.

Takođe, vrlo je važno naglasiti da je od 1. januara 2008. godine (sa prelaznim periodom do polovine 2012. godine) bilo omogućeno svim kupcima, osim domaćinstava, da slobodno biraju snabdjevača električne energije, a da je regulativa iz nadležnosti Regulatorne komisije za energetiku Republike Srpske u skladu sa rokom 1. januar 2015. godine, i u skladu sa prostorom koji je ostavljao važeći Zakon o električnoj energiji, stvorila neophodne pretpostavke za slobodan izbor snabdjevača za sve kupce.

Iako je postignut određeni uspjeh u procesu otvaranja i deregulacije, sve do sada postoji sistem regulacije cijena električne energije elektrana

Međutim, konkretne pripremne aktivnosti na prilagođavanju budućim promjenama privrednih društava-preduzeća iz elektroenergetskog sektora Republike Srpske, odnosno Holdinga „Elektroprivreda Republike Srpske“, nisu preduzimane, sve do momenta do kada novi Zakon o električnoj energiji nije ušao u postupak usvajanja. Iako je postignut određeni uspjeh u procesu otvaranja i deregulacije, sve do sada postoji sistem regulacije cijena električne energije elektrana (proizvodnje), koji je uspostavljao osnovu za raspodjelu sredstava u Holdingu.

Napomene radi, regulacija cijena proizvodnje u jednom sistemu koji zajednički prodaje energiju na tržištu iz različitih elektrana sa velikom razlikom u jediničnim troškovima, djelimično je bila i nužna, obzirom da je bez tog mehanizma teško uspostaviti pravednu internu raspodjelu prihoda.

Najvažnija obaveza koja leži na Holdingu „Elektroprivreda Republike Srpske“ je pravilno izdvajanje mrežne djelatnosti distribucije od ostalih djelatnosti (snabdijevanja i proizvodnje malih elektrana u sastavu elektrodistribucija) koje se trenutno obavljaju u okviru pet elektrodistributivnih preduzeća, zatim pružanje univerzalne usluge snabdijevanja i rezervnog snabdijevanja, obaveze koje se odnose na pravo slobodnog izbora snabdjevača, nezavisnost distribucije od uticaja povezanih pravnih lica i vertikalne kompanije i slično.

Zakonom će biti propisana obaveza donošenja Programa reorganizacije ERS-a

Novim Zakonom o električnoj energiji se ne uređuje buduća organizacija Holdinga „Elektroprivreda Republike Srpske“, niti bilo koje druge kompanije iz sektora elektroenergetike. Međutim, Zakon propisuje odredbe koje su preuzete iz direktiva, i koje su međunarodno preuzete obaveze BiH, a koje sprečavaju monopolsko ponašanje, omogućavaju slobodu trgovine i izbora snabdjevača, veću zaštitu kupaca i slično, te se u tom smislu organizacija Holdinga mora prilagoditi tim odredbama. Shodno tome, Zakonom će biti propisana obaveza donošenja Programa reorganizacije Holdinga „Elektroprivreda Republike Srpske“, koji će biti usvojen od strane Vlade, kao jedinog vlasnika Matičnog preduzeća u Holdingu i većinskog vlasnika u zavisnim preduzećima Holdinga.

Trenutno se u Holdingu, zajedno sa angažovanim konsultantom, provode aktivnosti na izradi programa

U tom smislu, trenutno se u Holdingu, zajedno sa angažovanim konsultantom, provode aktivnosti na izradi navedenog programa, koji će se, nakon usvajanja Zakona, dostaviti Vladi na odobrenje. Svakako da ovaj proces stavlja pred Holding i angažovanog konsultanta nekoliko vrlo teških zahtjeva. Potrebno je istovremeno organizovati jedan heterogen i tradicionalno monopolistički sistem tako da ispunjava obaveze Trećeg energetskog paketa, a da, sa druge strane, bude postignuta optimalna i vrlo efikasna struktura koja će u novim tržišnim okolnostima biti uspješna, omogućiti svoj dalji razvoj i razvoj tržišta. Već smo rekli da se ne kreće od potpuno vertikalno tradicionalno organizovanog sistema, jer Holding „Elektroprivreda Republike Srpske“ to već duže vremena i nije.

Pet elektrodistribucija postaće pet operatora distributivnog sistema

Potpuno otvaranje tržišta električne energije su prve planirale i provele zemlje koje su tradicionalno vrlo dobro i efikasno organizovane, ne samo u sektoru energije, nego inače i u svim sektorima, sa dugom tradicijom konkurentnog tržišta svih roba, visoke poslovnosti i zaštite prava kupaca. Vrlo je izvjesno da će se u Republici Srpskoj zadržati postojeća teritorijalna i pravna organizacija distributivne djelatnosti, odnosno da će postojećih pet elektrodistribucija, koje trenutno vrše i funkciju snabdjevača, svaka na svom području, prerasti u pet operatora distributivnog sistema.

Vrlo je izvjesno da će snabdjevanje biti organizovano kao jedno pravno lice

Takođe, kada se uzme u obzir da je u okviru Matičnog preduzeća već formirana organizaciona jedinica snabdjevanja koja je od 1. januara 2019. godine preuzela na sebe snabdjevanje industrijskih kupaca na srednjem i visokom naponu, vrlo je izvjesno da će snabdjevanje biti organizovano kao jedno pravno lice. Imajući u vidu činjenicu da u okviru Holdinga dozvolu za trgovinu i snabdjevanje posjeduje Matično preduzeće, a da svim sadašnjim elektrodistributivnim preduzećima dozvole za snabdijevanje tarifnih kupaca (koje su specijalan slučaj dozvole za snabdijevanje) ističu 28. decembra 2020. godine, u trenutnoj situaciji ovakvo rješenje se čini najjednostavnijim i najlogičnijim.