Pregled energetskih i klimatskih politika – trenutno stanje i preporuke za pripremu crnogorskog NECP-a

Autor: Danilo Barjaktarović, direktor, EcoEnergy Consulting

Crna Gora se obavezala da će se pridružiti naporima međunarodne zajednice da smanji emisije gasova sa efektom staklene bašte. Pored toga, kao članica Energetske zajednice i kandidat za članstvo u EU, Crna Gora je posvećena ispunjenju nacionalnih ciljeva u oblastima obnovljive energije, energetske efikasnosti i smanjenja emisija gasova sa efektom staklene bašte. Definisanje novih ciljeva do 2030. godine je u toku i sprovodi se od strane Sekretarijata Energetske zajednice i država članica.

Tehničkom podrškom koju pruža regionalni GIZ-ov projekat CDCP III, finansiran od strane njemačkog Federalnog ministarstva za životnu sredinu, zaštitu prirode i nuklearnu sigurnost, Crna Gora je započela pripremu za izradu svog Nacionalnog energetskog i klimatskog plana (NECP).

Kao prvi konkretan rezultat projekta izrađen je Izvještaj “Mapiranje učesnika i politika u formi sektorskih pregleda u cilju pripreme za izradu crnogorskog NECP-a”, koji je urađen od strane Danila Barjaktarovića, direktora kompanije EcoEnergy Consulting iz Podgorice.

Ovaj izvještaj rezimira glavne politike relevantne za klimatski i energetski sektor, međunarodne programe podrške, najnovije sektorske rezultate od podnošenja INDC-a 2015. godine, glavne sektorske barijere i potencijale za podizanje ambicija kad su nacionalni ciljevi u pitanju, kao i preporuke za predstojeće konsultacije na nacionalnom nivou. Glavni rezultati su prikazani kroz evaluaciju, procjenu i analizu relevantnog zakonodavnog, institucionalnog i finansijskog okvira, energetskog i klimatskog strateškog okvira u Crnoj Gori, sa identifikovanim nedostacima, uključujući kratkoročne i dugoročne politike drugih relevantnih sektora kao što su saobraćaj, izgradnja objekata i građevinarstvo, industrija, otpad i poljoprivreda, šumarstvo i korišćenje zemljišta (AFOLU).

Preporuke po sektorima

Sljedeće opšte preporuke po sektorima mogu se donijeti kao rezultat sprovedene analize:

Jasno definisane uloge i odgovornosti za proces pripreme i izgrade NECP-a

Tokom pripremnog procesa izrade NECP-a, uloge i odgovornosti moraju biti jasno definisane, posebno imajući u vidu da su kadrovski kapaciteti relevantnih institucija za primjenu zakonodavstva relativno slabi. Sektorska odgovornost koja se zasniva na pet dimenzija Energetske unije i definisanje ciljeva nadležnih ministarstava smanjuje rizik neusklađenosti nacionalnih sektorskih planiranja relevantnih za klimatske promjene i preklapanja procesa između različitih sektora.

Konsolidovani kratkoročni i dugoročni procesi energetskog i klimatskog planiranja

Definisanje korelacije između NECP-a i Strategije energetskog razvoja i Strategije niskokarbonskog razvoja kako bi se izbjeglo preklapanje sa drugim relevantnim energetskim i klimatskim procesima je od presudne važnosti. Integrisanje Strategije energetskog razvoja, Akcionog plana za energetsku efikasnost, Nacionalnog akcionog plana za obnovljive izvore energije, Klimatskog akcionog plana, NDC-a i drugih relevantnih sektorskih politika se preporučuje kao praktično rješenje. To znači da se jedan dokument može izraditi u obliku NECP-a, bez dodatnih dokumenata o energetskom i klimatskom planiranju. Takođe, broj izvještaja prema UNFCCC-u, Evropskoj komisiji i Sekretarijatu Energetske zajednice se može smanjiti spajanjem istih u jedan dokument o izvještavanju svake dvije godine.

Tretirati sektorske barijere na transparentan način u cilju boljeg sprovođenja sektorskih aktivnosti

Većina aktivnosti u oblasti klimatskih promjena se preduzima u energetskom sektoru, kao što su energetska efikasnost u zgradama i podsticanje proizvodnje iz obnovljivih izvora energije. Nažalost, samo je nekoliko inicijativa za smanjenje emisija prisutno u sektorima industrije, AFOLU-a, otpada i transporta (e-mobilnost u javnom prevozu).

Ove prepreke bi trebalo da budu identifikovane i dalje razmatrane tokom sektorskih konsultacija između ministarstava kako bi se bolje razumjela ograničenja i unaprijedile sektorske aktivnosti kao i potencijalni načini  za prevazilaženje tih prepreka.

Identifikovane najčešće prepreke

Najčešće prepreke koje su identifikovane među sektorima su:

• Ključnim strategijama nedostaju glavne klimatske komponente – Strategija energetskog razvoja ostaje veoma konzervativan instrument koji ne promoviše čistu i alternativnu energiju na odgovarajućem nivou. Projekcija emisija CO2 iz Strategije energetskog razvoja znatno je veća od međunarodnih obaveza države da ograniči emisije gasova sa efektom staklene bašte do 2030. godine. Akcije mitigacije i adaptacije nisu obuhvaćene ovom strategijom. Stoga je Strategiju energetskog razvoja potrebno ažurirati u skladu preuzetim obavezama i budućim nacionalnim ciljevima.

Situacija je slična u svim ostalim obuhvaćenim sektorima ovim izveštajem, posebno u sektoru saobraćaja i industrije.

• Nedovoljna podrška tehnološkim inovacijama i nedostatak finansijskih instrumenata – Potrebne su tehnološke inovacije, rješenja, znanje i pristupi za smanjenje emisija gasova sa efektom staklene bašte sa jedne strane i smanjenje ranjivosti prirodnih i socio-ekonomskih sistema na očekivane klimatske promjene sa druge strane. U većini sektora nedostaju ulaganja u tehnologiju i projekte koji se tiču klimatskih promjena usljed ograničenih finansijskih podsticajnih mehanizama.
• Pravna osnova za NECP još uvijek nedostaje – Sljedeći korak bi trebalo da bude uspostavljanje pravne osnove za pripremu NECP-a sa definisanim odgovornostima. To bi trebalo biti učinjeno izmjenama i dopunama Zakona o energetici. Druga opcija je da se odredba transponuje kroz Predlog zakona o zaštiti od negativnih uticaja klimatskih promjena, dok je treća opcija usvajanje posebnog zakona kojim će se prenijeti Uredba o upravljanju energetskom unijom i klimatskim akcijama.
• Nedosljedni i nedostupni podaci u pojedinim sektorima – Transparentni i dostupni podaci su presudni. Mnogi sektori ukazali su na potrebu za ažuriranim sistemom podataka, boljim metodama nadgledanja, kao i standardnim metodologijama inventara. Sveobuhvatan i napredan sistem podataka bi omogućio jasnu identifikaciju nedostataka u znanju i potrebu za dodatnom tehničkom podrškom na terenu u cilju unapređenja trenutnog stanja.

Na kraju možemo zaključiti da je usklađivanje i integracija politika zaštite životne sredine i klimatskih promjena sa ambicioznim razvojnim i energetskim politikama i strategijama jedan od najvećih izazova Crne Gore na putu pristupanja Evropskoj uniji i konkretne akcije se trebaju preduzeti što je prije moguće.