Ekosistemske usluge – dobrobit koju priroda donosi ljudima 

Tokom posljednjih decenija, a naročito nakon kompletirane Milenijumske procjene ekosistema (2005.) međunarodna javnost koristi termin ekosistemske usluge, pod čime se podrazumijeva svaki oblik dobrobiti za ljude koji proizilazi iz ustaljenog toka procesa u prirodi (ekosistemima).

Ekosistemske usluge se dijele na četiri tipa: usluge opskrbe iz prirode (npr. hrana, gorivo, genetički resursi, pitka voda, ljekovite biljke), usluge podrške (samoregulatorni procesi u ekosistemu), regulirajuće usluge (regulacija kvaliteta zraka, regulacija klime, regulacija vodnog režima, pročišćavanje vode itd.) i kulturalne usluge (duhovne vrijednosti, kognitivni razvoj, rekreacija itd.).

Nakon Globalne procjene biodiverziteta i ekosistemskih usluga (2019) počinju se koristiti termini, koji se, u duhu jezika, mogu shvatiti kao koristi od prirode. Globalna procjena navodi da se sve koristi od prirode dijele na: materijalne, nematerijalne i regulirajuće.

“Iako su navedeni termini dio BiH zakonske regulative o zaštiti prirode, ipak tokom zadnje decenije, u zemlji nisu zaživjeli u širokoj praksi. Tome je doprinijela i slaba prilagođenost ovih termina duhu lokalnih jezika”, kaže prof. dr Senka Barudanović, projektni koordinator.

U okviru projekta Procjena stanja prirode i upravljanja prirodnim resursima u BiH usvojena je finalna verzija “Koncepta procjene” i pripremljen je poziv naučnicima, stručnjacima i praktičarima da se priključe autorskom timu koji će pripremiti ovaj dokument.

Generalni cilj projekta, kako kaže Barudanović, je uspostava i razvoj stalne veze, odnosno dijaloga između naučne zajednice i donosilaca odluka, a svrha uspostava naučno zasnovanog donošenja odluka koje imaju efekte na prirodu. Procjena će i objediniti i analizirati postojeću naučnu, tehničku i evidenciju iz narodne prakse o različitim koristima od prirode u BiH.

Implementacija projekta počela je u januaru 2019. godine. Najvažniji događaj bilo je održavanje Prve radionice interesnih strana u Sarajevu sredinom oktobra prošle godine, a najvažniji rezultat dokument pod nazivom “Koncept procjene”.

Dva glavna pitanja za BiH

Prof. dr Rifat Škrijelj, jedan od četiri kopredsjedavajuća Procjene i rektor Univerziteta u Sarajevu

Kada je riječ o provođenju procjene u BiH, postavljaju se dva osnovna pitanja:

• Koliko su ekosistemske usluge (ili koristi od prirode) naučno istražene u BiH?
• Koliko se postojeći naučni rezultati uzimaju kao osnova za donošenje pravilnih odluka?

Da bi se došlo do odgovora na ova pitanja, u projektu će se koristiti metodologija Međuvladine naučne platforme za biodiverzitet i ekosistemske usluge (Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services – IPBES), koja je uradila Globalnu procjenu.

IPBES je Međuvladina platforma za biodiverzitet i ekosistemske servise, koja na zahtjev vlada zemalja potpisnica, provodi najopsežnije procjene svjetskih znanja o gorućim pitanjima biodiverziteta.

Prva tematska procjena ove platforme je Procjena o polinatorima, oprašivanju i proizvodnji hrane (2017), nakon čijeg usvajanja su u mnogim zemljama svijeta donesene nove i drugačije politike o korištenju pesticida.

Diskusije na radionici poslužile su kao osnov za Koncept Procjene

Na Prvu radionicu je pozvan veliki broj interesnih strana iz različitih privrednih i društvenih sektora, ali i sa različitih administrativnih nivoa. Također su pozvani i predstavnici nevladinog sektora.

S obzirom da je svrha projekta poboljšanje procesa odlučivanja u sferi prirode i prirodnih resursa, kriterij za odabir interesnih strana je njihov direktan uticaj na stanje prirode.

Tokom prvog dela radionice projekat su predstavili koordinatori i Mehmed Cero, pomoćnik federalne ministrice okoliša i turizma, a u drugom delu održane su tematske diskusije u tri grupe. Učesnici diskusija popunili su i ankete u vezi sa statusom prirode i upravljanjem prirodnim resursima u BiH.

Iz vrlo plodne diskusije na radionici, nastali su temelji za dokument „Koncept procjene“. Po ugledu na IPBES metodologiju, konceptom su određeni doseg, širina i sadržaj buduće Procjene, kao i osnovna pitanja kojima će se ona baviti.

“Nakon ovog koraka, naredna faza projekta podrazumijeva okupljanje autora za pripremu samog dokumenta Procjene. S obzirom na to da projekat treba da doprinese poboljšanju vidljivosti informacija na osnovu kojih treba donositi relevantne odluke, očekujemo da će naučna zajednica biti zainteresirana da na ovaj način doprinese progresu društva”, kaže Ena Hatibović, projektni službenik.

Priprema Procjene trajaće dve godine

Nakon pripreme Procjene stanja prirode i upravljanja prirodnim resursima u BiH, koja će trajati dvije godine, eksperti će izvesti kratke i jasne Zaključke, koji će biti upućeni na usvajanje na najvišem političkom nivou.

Dalji proces, nakon završetka projekta, podrazumijeva, kako ističe Hatibović, donošenje odluka u skladu sa Zaključcima i naučnim činjenicama do kojih će se doći kroz Procjenu, a na osnovu dosadašnjih naučnih istraživanja.

Jedan od ciljeva projekta je uspostava trajnog mehanizma – domaće platforme za dijalog između naučne zajednice i donosilaca odluka koje se tiču stanja prirode. S obzirom na sektorsku i administrativnu složenost BiH, pitanju naučno-političke platforme za prirodu treba posvetiti punu pažnju u daljoj implementaciji ovog projekta.

Ugovor o projektu potpisan je u decembru 2018. godine, između Univerziteta u Sarajevu (Centar za ekologiju i prirodne resurse “Akademik Sulejman Redžić”) i Svjetskog centra za monitoring očuvanja prirode (WCMC), čije je sjedište u Kembridžu, UK. Glavni politički partner projekta u BiH je Federalno Ministarstvo okoliša i turizma.

Ovaj sadržaj je deo promocije biodiverziteta preko platforme BGEN uz podršku GIZ Otvorenog regionalnog fonda za Jugoistočnu Evropu – Sprovođenje sporazuma o biodiverzitetu (ORF-BDU), koji finansira Savezno ministarstvo za saradnju i razvoj (BMZ) Republike Nemačke i sprovodi Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit GmbH (GIZ).